Raport o stanie zdrowotnym lasów w Polsce w 2023 r.
Główny Inspektorat Ochrony Środowiska opublikował kolejny raport dotyczący stanu zdrowotnego lasów w Polsce. Raport został opracowany na podstawie badań wykonanych w 2023 r. w ramach państwowego monitoringu środowiska przez Instytut Badawczy Leśnictwa na zlecenie GIOŚ oraz Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych na łącznie 2071 stałych powierzchniach obserwacyjnych (SPO) I rzędu i 148 SPO II rzędu, w tym na 12 powierzchniach monitoringu intensywnego.
W raporcie omówiono stan zdrowotności monitorowanych gatunków w 2023 roku oraz trendy zmian tego stanu w ostatnim 10-leciu. Głównym parametrem wykorzystanym do oceny stanu zdrowotnego jest defoliacja, czyli ubytek liści lub igieł, odzwierciedlający zmniejszenie zdolności drzew do prowadzenia fotosyntezy. Przedstawiono również ocenę uszkodzeń drzew oraz warunki wodne gleb na terenach leśnych i ich wpływ na stan zdrowotny lasów. Na podstawie realizowanych przez cały rok badań na stałych powierzchniach monitoringu intensywnego prześledzono warunki pogodowe, określono depozycję gazowych związków siarki i azotu oraz wielkość depozytu wnoszonego z opadami atmosferycznymi na terenach leśnych – na otwartej przestrzeni i pod okapem drzew, a także podsumowano właściwości chemiczne roztworów glebowych. Zmiany stężeń zanieczyszczeń gazowych, depozycji oraz składu roztworów glebowych przeanalizowano od 2011 roku.
Na szczególną uwagę w tej edycji raportu zasługuje podsumowanie wykonanych w 2023 r. badań roślinności runa leśnego i odnowień naturalnych. Badania te realizowane są z częstotliwością co 5 lat od 1998 roku. W raporcie podsumowano więc florystyczne i ekologiczne zmiany charakteru runa leśnego obserwowane w ostatnim ćwierćwieczu na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu.
W 2023 roku warunki pogodowe w Polsce sprzyjały dobrej kondycji lasów. Dostępność wody była zadowalająca, z wyjątkiem niewielkich niedoborów w centralnej i północno-wschodniej części kraju. Temperatury były wyższe od średniej wieloletniej, jednak mniej ekstremalne niż w latach 2015 i 2018. Średnia defoliacja wszystkich gatunków razem (21,9%) w 2023 r. była tylko nieznacznie wyższa niż w roku 2022 (21,2%). Zauważono natomiast wyraźne pogorszenie kondycji świerka, tj. wzrost jego średniej defoliacji z 25,0% w roku 2022 do 27,2% w roku 2023. Gatunek ten od lat wykazuje oznaki słabnącej kondycji zdrowotnej, co budzi obawy. Z kolei nieznaczna poprawa stanu zdrowotnego dotyczyła buka i olszy.
Analiza runa leśnego na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu wykazała zróżnicowanie ekologiczne i florystyczne badanych powierzchni, z dominacją zbiorowisk borowych (Vaccinio-Piceetea) i lasów liściastych (Querco-Fagetea). W ciągu 25 lat zaobserwowano głównie fluktuacyjne zmiany liczby gatunków i różnorodności, bez wyraźnych kierunkowych trendów, choć lokalnie występowały procesy sukcesyjne, regeneracyjne i degradacyjne. Zmiany struktury runa były związane zarówno z czynnikami naturalnymi (np. zmienność klimatyczna), jak i antropogenicznymi (np. zmiany w użytkowaniu lasu). Bogactwo mszaków i porostów pozostawało stabilne, co sugeruje równoważenie wpływów klimatycznych, poprawy praktyk leśnych i spadku zanieczyszczeń.
Badania na stałych powierzchniach monitoringu intensywnego potwierdzają dalszy spadek sumarycznej depozycji gazowej – dwutlenku siarki i dwutlenku azotu, co wpływa na zmniejszenie zakwaszenia opadów. Wzrostowi pH opadów towarzyszyło zmniejszanie się depozycji siarki w formie siarczanów. Depozycja mineralnych związków azotu w mniejszym stopniu podlegała trendom i choć przeważnie ulegała zmniejszeniu na terenie Polski, zdarzały się lokalizacje o wzrastającej depozycji azotu. Jednocześnie w roztworach glebowych kwasowość zmniejszała się tylko lokalnie, a w niektórych miejscach odnotowano wzrost stężenia glinu, wskazując na zróżnicowane zmiany w środowisku glebowym.
Prognozy dla roku 2030 wskazują, że przekroczenia ładunków krytycznych kwasowości nadal będą dotyczyć niektórych zachodnio-centralnych rejonów Polski (1-3% obszarów ekosystemów). Natomiast istotnym wzywaniem pozostaje wciąż ryzyko eutrofizacji w znacznej części kraju, które nie zniknie nawet do 2050 roku obejmując w zależności od scenariusza od 10% do 49% obszarów ekosystemów.
Publikacje o stanie zdrowotnym lasów dostępne są w dziale „Raporty o stanie zdrowotnym lasów” oraz „Syntezy raportów„.
Mapa po prawej stronie przedstawia ocenę stopnia antropogenicznego odkształcenia runa leśnego w 2023 r. na stałych powierzchniach obserwacyjnych II rzędu. Szczegółowy opis legendy widoczny jest po kliknięciu w ikonę kartki w lewych dolnych rogach map.