Jakość badań jest priorytetem w monitoringu lasów
Kontrola jakości wyników analiz chemicznych w monitoringu lasów
Badania składu chemicznego wód, zanieczyszczeń powietrza, materiału roślinnego i gleb na stałych powierzchniach obserwacyjnych monitoringu lasów są prowadzone w Laboratorium Chemii Środowiska Przyrodniczego Instytutu Badawczego Leśnictwa. Laboratorium od 2006 roku posiada certyfikat akredytacji nr AB 740, przyznany przez Polskie Centrum Akredytacji w oparciu o normę PN-EN ISO/IEC 17025.
Zapewnienie i kontrola jakości w badaniach chemicznych mają kluczowe znaczenie dla wiarygodności wyników badań monitoringowych. Poprawne i precyzyjne określenie składu chemicznego badanych próbek jest ważnym etapem wnioskowania o stanie środowiska leśnego i monitorowania tego stanu na przestrzeni lat.
Zapewnienie jakości – potwierdzenie ważności wyników badań w laboratorium chemicznym
Laboratorium wykonujące badania ma za zadanie zapewnić stosowanie odpowiednich metod analitycznych oraz wysoki poziom kompetencji na wszystkich etapach pracy przez wdrożenie działań, które zapewniają stałą, wysoką jakość uzyskiwanych wyników. Działania te obejmują: walidację wszystkich stosowanych metod analitycznych w zakresie wynikającym z charakteru badanych próbek, użycie certyfikowanych materiałów odniesienia oraz tzw. wewnątrzlaboratoryjną kontrolę jakości. Procedury pracy laboratoryjnej dotyczą wszystkich aspektów prowadzenia badań, w tym m.in. określają wymagania środowiskowe w pomieszczeniach, zasady postępowania z wyposażeniem pomiarowym, z próbkami do badań, kompetencji personelu. W ramach wewnątrzlaboratoryjnego potwierdzania ważności wyników stosuje się rutynowo w każdej partii próbek badania powtórzone, badania próbek ślepych (matrycowych), próbek ślepych (podstawionych) oraz własne materiały odniesienia, których wyniki nanoszone są na karty kontrolne.
Po zakończeniu badań stosowane są testy kontrolne, polegające na ocenie prawidłowości charakterystyk próbek, np.: bilansu jonowego, testu przewodności, bilansu związków azotu, fosforu i stosunku jonów sodu do chloru w wodach.
Porównania międzylaboratoryjne / badania biegłości (PT/ILC)
Uzupełnieniem metod wewnątrzlaboratoryjnego potwierdzania ważności wyników jest udział laboratorium w porównaniach międzylaboratoryjnych/badaniach biegłości, prowadzonych przez niezależnych organizatorów w celu oceny miarodajności uzyskiwanych wyników.
Laboratorium Chemii Środowiska Przyrodniczego regularnie uczestniczy w programach PT/ILC:
- Intercomparison of analytical methods within EMEP – organizowane w ramach programu EMEP (Co-operative programme for monitoring and evaluation of the long-range transmission of air pollutants in Europe) oraz
- Atmospheric deposition and soil solution Working Ringtest programme ICP–Forests;
- Soil Ringtest programme ICP–Forests;
- Needle and Leaf Interlaboratory Comparison Test programme ICP-Forests – organizowanych przez Grupę Roboczą ds. Jakości w Laboratoriach (Working Group on Quality Assurance and Quality Control in Laboratories) w ramach ogólnoeuropejskiego programu monitorowania stanu lasów UNECE ICP-Forests (International Co-operative Programme on Assessment and Monitoring of Air Pollution Effects on Forests under the Convention on Long-range Transboundary Air Pollution of the United Nations Economic Commission for Europe).
W badaniach tych, co jest szczególnie cenne z punktu widzenia oceny jakości analiz w monitoringu lasów, stosowane są naturalne próbki pochodzące z obszaru Europy o matrycach typowych dla terenów leśnych. Ponadto laboratorium regularnie bierze udział w badaniach wód, gleb i materiału roślinnego organizowanych przez innych, akredytowanych dostawców PT/ILC.
Kontrola jakości ocen stanu zdrowotnego drzew
Aby zapewnić, że oceny stanu zdrowotnego lasów są rzetelne, co roku, przed rozpoczęciem obserwacji i pomiarów terenowych, organizowane jest szkolenie dla taksatorów zaangażowanych w prace terenowe. Ponadto corocznie 5% stałych powierzchni obserwacyjnych (SPO) ocenianych w danym roku podlega ponownej kontroli.
Szkolenie taksatorów zaangażowanych do oceny stanu zdrowotnego drzewostanów
Szkolenie obejmuje aspekty metodyczne oraz organizacyjne, takie jak:
- ocena realizacji prac terenowych realizowanych w poprzednim cyklu pomiarowym;
- omówienie wyników kontroli ww. prac terenowych;
- omówienie sposobu zbierania informacji o kondycji zdrowotnej drzew oraz ich opisu ze szczególnym uwzględnieniem defoliacji koron drzew;
- identyfikacja uszkodzeń drzew i sprawców tych uszkodzeń;
- obsługa aplikacji do rejestracji danych o kondycji zdrowotnej drzew na stałych powierzchniach obserwacyjnych;
- optymalizacja realizacji prac pod względem logistycznym i ekonomicznym;
- trening terenowy i omówienie procedur pomiarowych na przykładzie wybranych powierzchni testowych z uwzględnieniem odmiennego podejścia do oceny różnych gatunków drzew.
Kontrola prac terenowych
Kontrola prac terenowych polega na powtórnej ocenie wszystkich drzew rosnących na około 5% powierzchni zaplanowanych do ocen i pomiarów w danym roku. Powierzchnie do kontroli wybierane są z uwzględnieniem gatunku panującego, jego wieku oraz równomiernego rozmieszczenia w zasięgu danego zespołu pomiarowego. Aktualnie kontroli podlega 112 powierzchni – po 8 powierzchni z puli SPO przypadającej na każdy z 14 zespołów taksatorów.
Celem tej kontroli jest sprawdzenie poprawności stosowania procedur pomiarowych przez pracowników terenowych oraz zgromadzenie kompletu danych obserwacyjnych dla potrzeb porównania wyników oceny kondycji poszczególnych drzew. Na tej podstawie – na etapie wstępnego przetwarzania danych obserwacyjnych – możliwe jest wychwycenie błędów systematycznych popełnianych przez poszczególne zespoły pomiarowe. Kontrola realizowana jest równolegle do prac prowadzonych przez ww. zespoły. Stwierdzone w trakcie prac kontrolnych rozbieżności są konsultowane on-line bezpośrednio z pracownikami terenowymi.
Pełne porównanie wyników kontroli realizowane jest po zakończeniu prac pomiarowych na podstawie danych ze wszystkich kontrolowanych powierzchni i obejmuje:
- poprawność doboru drzew do oceny stanu zdrowotnego;
- poprawność pomiaru lokalizacji nowo dobranych drzew;
- różnice w ocenie defoliacji poszczególnych drzew na powierzchniach;
- różnice w ocenie defoliacji poszczególnych gatunków drzew;
- ewidencję uszkodzeń drzew;
- identyfikację sprawców uszkodzeń drzew,
- poprawność wykonania dokumentacji zdjęciowej.
Wyniki te są przedmiotem omówienia podczas szkolenia pracowników zaangażowanych w prace terenowe.