Sieć powierzchni obserwacyjnych I rzędu
Sieć powierzchni obserwacyjnych I rzędu (SPO I) krajowego monitoringu lasów oparta jest na systemie wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu, która powstała na podstawie układu powierzchni ICP Forests – europejskiej sieci powierzchni.
Wyznaczanie stałych powierzchni obserwacyjnych I rzędu
Układ sieci powierzchni obserwacyjnych dla oceny uszkodzeń lasów ma stały punkt odniesienia o współrzędnych: szerokość geograficzna 50°15’15” N, długość geograficzna 09°47’06” E. Jest to punkt wyjściowy, od którego wyznaczono wszystkie powierzchnie w sieci 16 x 16 km. Sieć tę dla potrzeb krajowego monitoringu lasów zagęszczono do gęstości 8 x 8 km, a dla wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu do 4 km x 4 km. Powierzchnie wielkoobszarowej inwentaryzacji zakładane są w układzie traktów. W każdym trakcie, mającym kształt litery L o równych ramionach, lokuje się co 200 m pięć powierzchni próbnych (rycina). Numeracja powierzchni próbnych w obrębie traktu (1, 2, 3, 4, 5) jest stała, pozostaje niezmieniona również, gdy jedna lub więcej powierzchni traktu leży poza terenami leśnymi. W każdym z traktów rozmieszczonych w sieci 8 x 8 km (parzyste numery pasów i słupów według oznaczeń wielkoobszarowej inwentaryzacji) założono jedną powierzchnie monitoringu lasów.
SPO I rzędu jest kwalifikowana do pomiaru tylko wtedy, gdy jej środek leży na powierzchni ujętej w ewidencji gruntów jako grunty leśne zalesione oraz niezalesione do odnowienia lub do naturalnej sukcesji. Jeżeli okaże się, że środek powierzchni, zlokalizowany w czasie prac przygotowawczych na gruntach leśnych, po lokalizacji w terenie znalazł się poza tymi gruntami, to powierzchnia taka nie podlega pomiarom. Jeżeli centralna powierzchnia w trakcie wypada na gruntach nieleśnych lub związanych z gospodarką leśną, powierzchnią monitoringu lasów ustanawia się jedną z pozostałych powierzchni próbnych traktu, wyznaczonych na potrzeby inwentaryzacji, zlokalizowaną na gruncie leśnym. Wybiera się pierwszą z powierzchni spełniającą ten warunek w następującej kolejności: nr 2, nr 4, nr 1, nr 5. Lokalizacja tej powierzchni będzie stała. Nawet, gdy powierzchnia centralna zostanie w przyszłości zalesiona lub zmieniona zostanie dla niej kategoria użytkowania nie będzie tam zakładana powierzchnia monitoringowa. Powierzchnię I rzędu oceny stanu zdrowotnego stanowi 20 drzew, rosnących najbliżej środka, wybranych z drzewostanu panującego (I-III klasa Krafta). Powierzchnia, na której rośnie drzewostan w wieku powyżej 20 lat jest powierzchnią czynną, na której prowadzone są obserwacje. Powierzchnia, która wypadnie w drzewostanie I klasy wieku oraz na gruntach leśnych nie zalesionych przeznaczonych do odnowienia (halizny, zręby płazowiny) lub do naturalnej sukcesji będzie tzw. powierzchnią oczekującą, która wejdzie do obserwacji po osiągnięciu przez drzewostan główny wieku 21 lat. W sieci 16 x 16 km w roku 2023 znajdowało się 341 aktywnych SPO I rzędu, a w sieci 8 x 8 km – 2071 (mapa). Liczba SPO I rzędu poddawanych obserwacjom może ulegać niewielkim zmianom w kolejnych latach.
Powierzchnie obserwacyjne identyfikowane są w terenie na podstawie współrzędnych geograficznych, a drzewa próbne w oparciu o pomiar odległości i azymutów od środka powierzchni.
Badania realizowane na stałych powierzchniach obserwacyjnych I rzędu
Na SPO I rzędu corocznie w okresie lipiec-sierpień wykonywana jest ocena stanu zdrowotnego drzew próbnych. Polega ona na wizualnej ocenie takich cech koron drzew jak: defoliacja, odbarwienie aparatu asymilacyjnego, ocienienie korony, typ przerzedzenia korony, liczba roczników igieł, długość igieł i wielkość liści, struktura przyrostu pędów, udział martwych gałęzi, występowanie pędów wtórnych, urodzaj nasion i intensywność kwitnienia. Ponadto wykonuje się ocenę występowania uszkodzeń drzew próbnych wskazując miejsce występowania uszkodzenia na drzewie (w tym lokalizację uszkodzeń w obrębie korony), typ symptomu uszkodzenia, czynnik sprawczy oraz rozmiar uszkodzenia.